افزایش تقاضا برای استفاده از اینترنت استارلینک بازار زیرزمینی آن را در ایران داغ کرده است تا جایی که حتی گفته می‌شود تأمین‌کنندگان آن گاه با کمبود موجودی دستگاه هم مواجه می‌شوند.
بررسی‌های رادیوفردا نشان می‌دهد که قیمت قطعی یک فروشندهٔ سرویس‌های استارلینک در ایران برای دستگاه‌های نسخهٔ دو حدود ۶۸ میلیون تومان و برای دستگاه‌های نسخهٔ سه حدود ۷۲ میلیون تومان است.
این در حالی است که وب‌سایت استارلینک می‌گوید هزینهٔ رسمی هر دستگاه دریافت‌کنندهٔ اینترنت ۵۹۹ دلار و حق اشتراک ماهانه در سطح پایه ۱۲۰ دلار است.
قیمت استفاده از استارلینک در ایران تقریباً دو برابر نرخ اصلی شرکت استارلینک است، اما ظاهراً استفاده از آن همچنان برای بسیاری صرفهٔ اقتصادی دارد.
دستگاه‌های استارلینک معمولاً از مرزهای غرب ایران به شکل قاچاق وارد می‌شود و به همین دلیل خدمات پس از فروش رسمی هم ندارد.
هرچند قیمت اینترنت خانگی (با کابل تلفن) در ایران با سرعت‌های ۱۶ تا ۳۰ مگابیتی بسیار ارزان‌تر از استارلینک تمام می‌شود، اما کیفیت و سرعت اینترنت استارلینک در حالت پایه تا ۱۷۰ مگابیت می‌رسد و از این نظر تنها با اینترنت فیبر نوری قابل مقایسه است.
بر اساس قیمت‌های پیشنهادی یک شرکت ارائه‌دهندهٔ اینترنت فیبر نوری در ایران، هزینهٔ ۱۰ متر کابل‌کشی فیبر نوری حدود یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تمام می‌شود. هرچقدر متراژ مورد نیاز بیشتر باشد، هزینه هم بیشتر می‌شود. دیگر خدمات و هزینهٔ نصب و انجام آن هم به شکل جداگانه محاسبه می‌شود. قیمت ۴۲۰ گیگ ترافیک نیز ۴۲۰ هزار تومان اعلام شده است.
قیمت تمام‌شدهٔ استارلینک قاچاقی در ایران از قیمت فیبر نوری رسمی همچنان بالاتر است، اما مزیت استفاده از اینترنت بدون فیلتر و اختلال باعث شده تا این سرویس به‌مرور مشتریان خودش را پیدا کند.
یک کاربر اینترنت استارلینک در تهران به رادیوفردا می‌گوید به‌تازگی از یک نصاب ماهواره دستگاه استارلینک را با قیمت ۷۲ میلیون تومان خریداری کرده است.
او می‌گوید: «این نوع سرویس را به‌دلیل دور زدن فیلترینگ اینترنت برای ساکنان یک مجتمع مسکونی خریداری کرده و همهٔ ساکنان ساختمان که چهار خانواده هستند، از تجربهٔ استفاده از اینترنت آزاد بدون قطعی و فیلترینگ راضی‌اند.»
مهم‌ترین مزیت اینترنت ماهواره‌ای «دسترسی آزاد بدون فیلتر» و «سرعت بالا» است؛ ویژگی‌هایی که در ایران به‌عنوان کشوری که در انتهای لیست «رتبهٔ آزادی اینترنت» قرار دارد، به‌آسانی در دسترس کاربران نیست. بر همین اساس، سرویس‌های استارلینک برای کاربرانی که به اینترنت پرسرعت و بدون فیلتر نیاز دارند، یک انتخاب جذاب است.
نخستین بار ایلان ماسک، مالک شرکت اسپیس‌ایکس، دو سال پیش از فعال‌سازی سرویس اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» در ایران خبر داد؛ زمانی که اعتراضات «زن زندگی آزادی» و سرکوب شدید آن در کنار اختلال گسترده در سرعت و دسترسی اینترنت در کشور جریان داشت.
تعداد کاربران استارلینک در ایران
دسترسی به اطلاعات تعداد دقیق کاربران استارلینک در ایران به دلیل حفظ حریم شخصی کاربران به‌وسیلهٔ این شرکت امکان‌پذیر نیست، اما تاکنون تصاویر غیررسمی و گزارش‌های متعددی از افزایش تعداد کاربران آن در ایران منتشر شده است.
مهدی محبی، رئیس اتحادیهٔ دستگاه‌های مخابراتی در سال ۱۴۰۱ از ورود ۸۰۰ دستگاه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به ایران خبر داده بود، اما تصاویر تازه‌ای از نصب تجهیزات استارلینک در ایران منتشر شده که نشان می‌دهد تعداد کاربران در این دو سال رشد قابل‌توجهی داشته است.
یک فروشندهٔ استارلینک در ایران اخیراً به یک پایگاه اینترنتی داخل کشور گفته «برآورد او این است که تعداد پایانه‌های استارلینک فعال در ایران از ۱۰ هزار دستگاه فراتر رفته است».
این فروشنده ادعا می‌کند مشتریانش را طیفی از کارخانه‌ها، هتل‌ها و حتی گردانندگان کانال‌های پرطرفدار شبکه‌های اجتماعی مانند یوتیوب تشکیل می‌دهند. ویژگی مشترک این متقاضیان احتمالاً «زیان‌های سنگینی» است که به‌دلیل فیلترینگ در کسب‌وکار دیده‌اند و حالا برای تضمین درآمد خود سراغ استارلینک آمده‌اند.
رتبهٔ ایران در آزادی اینترنت
اینترنت ایران در رتبه‌بندی بیشتر مؤسسات معتبر در لیست «قرمز» قرار دارد و از این نظر یکی از غیرآزادترین کشورها به حساب می‌آید.
داده‌های وب‌سایت «خانهٔ آزادی» (فریدام هاوس) نشان می‌دهد ایران در شاخص آزادی دسترسی به اینترنت آزاد، میان ۷۲ کشور، پس از چین و میانمار، بیشترین محدودیت‌ها را در زمینهٔ اینترنت اعمال می‌کند و از این نظر یکی از غیرآزادترین کشورها از نظر دسترسی شهروندان به اینترنت است.
راه‌حل‌های کاربران برای مقابله با محدودیت‌های اینترنت معمولاً با پرداخت هزینهٔ بیشتر همراه است. بنابراین، همان‌گونه که بیشتر مردم پرداخت هزینهٔ فیلترشکن را منطقی و ناگزیر می‌دانند، احتمالاً برخی افراد دارای تمکن مالی بیشتر، خرید سرویس‌هایی مانند استارلینک توجیه اقتصادی دارد.
هزینه برای فیلترشکن یا استارلینک؟
پس از اعتراضات سال ۱۴۰۱ و افزایش تقاضا برای خرید فیلترشکن، بازار سیاه این نوع خدمات رونق چشم‌گیری گرفته است به گونه‌ای که برخی در کنار شغل اصلی خود به فروش فیلترشکن مشغول شده‌اند.
بر اساس نظرسنجی ایسپا که یک مرکز رسمی داخل کشور است، استفاده از فیلترشکن بعد از فیلتر شدن «اینستاگرام» و «واتس‌اپ» در پاییز ۱۴۰۱ سه برابر شده و به‌طور میانگین هر کاربر ایرانی در طول روز خدود چهار ساعت از فیلترشکن استفاده می‌کند.
انجمن تجارت الکترونیک تهران هم تیرماه امسال گردش مالی بازار خریدوفروش ابزارهای فیلترشکن را حدود «پنج هزار میلیارد تومان» برآورد کرد.
استارلینک به‌عنوان سرویسی که بدون فیلترشکن دسترسی به اینترنت آزاد را فراهم می‌کند، انتخابی جدید و البته گران‌قیمت است که در حال جایگزین شدن با روش‌های قدیمی است. بر این اساس، ممکن است افزایش عرضه و کاهش قیمت استارلینک در آینده اقتصاد فیلترشکن‌ها در ایران را هم تحت‌تأثیر قرار دهد.
حکومت در برابر استارلینک
هرچند در قوانین ایران ماده‌ای که به‌صراحت به نحوهٔ استفاده از ابزارهای نوظهور مانند اینترنت ماهواره‌ای بپردازد، پیش‌بینی نشده است، اما مقام‌های جمهوری اسلامی می‌گویند استفاده از این سرویس قانونی نیست.
وزارت ارتباطات بلافاصله پس از ظهور استارلینک با شکایتی در اتحادیهٔ جهانی ارتباطات راه دور خواستار رعایت قوانین سرزمینی ایران به‌وسیلهٔ استارلینک شد. ایلان ماسک هم سال گذشته در دیدار با نخست‌وزیر اسرائیل گفت که حکومت ایران با ارسال نامه‌ای به او از برقراری پوشش استارلینک ابراز نارضایتی کرده است.
وب‌سایت استارلینک نقشهٔ ایران را با رنگ خاکستری نمایش داده شده است؛ به این معنا که فعلاً سرویسی در این کشور ارائه نمی‌شود، اما تأمین‌کنندگان دستگاه‌های استارلینک «اشتراک رومینگ» کشورهای آسیایی را به متقاضیان ارائه می‌دهند؛ بنابراین دارندگان این دستگاه‌ها در هر نقطه از آسیا ازجمله ایران می‌توانند به اینترنت ماهواره‌ای دسترسی داشته باشند.
وعدهٔ رفع فیلترینگ در دولت حسن روحانی و حتی ابراهیم رئیسی مطرح شده بود، اما نه‌تنها محقق نشد بلکه شبکه‌های اجتماعی بیشتری هم فیلتر شدند. با این حال، توسعهٔ سریع استارلینک به‌مرور نیاز مردم به دولت‌ها را برای استفاده از اینترنت آزاد کاهش خواهد داد.
بر این اساس، گسترش استفاده از استارلینک انگیزهٔ حکومت ایران برای مقابله با این فناوری را افزایش خواهد داد.
اقدامات جمهوری اسلامی علیه شرکت استارلینک تاکنون تنها از ورود رسمی آن به کشور جلوگیری کرده، اما موفق به توقف فروش دستگاه‌ها در بازار آزاد نشده است؛ واقعیتی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز به آن اذعان کرده است.
این مرکز در گزارشی با ابراز نگرانی از گسترش فناوری اینترنت ماهواره‌ای آورده است: «با توجه به این‌که اخیراً اعلام شده تا دو سال دیگر همهٔ گوشی‌ها به استارلینک متصل می‌شوند، به نظر می‌رسد امروز از هر زمان دیگری به دستیابی به اینترنت ماهواره‌ای نزدیک‌تریم.»
