هر چند که بازگشت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، به کاخ سفید یک گزینه کاملاً محتمل بود، اما اظهارات و رفتار چند روز گذشته رهبران و مقامات ارشد جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که آنان در قبال نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در برابر چالشی جدی قرار گرفته‌اند.
علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته بارها علیه دونالد ترامپ سخن گفته بود، اما او در اولین سخنرانی خود پس از انتخابات آمریکا هیچ اشاره‌ای به انتخاب مجدد رئیس‌جمهور منتخب این کشور نکرد.
علاوه بر این، پس از انتخابات آمریکا، هیچ مقام جمهوری اسلامی علیه شخص ترامپ و دولت آینده او موضع صریحی نگرفته و تلاش شده است که در این زمینه جانب احتیاط رعایت شود.
خبرگزاری فرانسه روز شنبه در گزارشی درباره اظهارات اخیر مقامات جمهوری اسلامی درباره دولت آینده ترامپ، از آن چه نشانه‌هایی مبنی بر تمایل جمهوری اسلامی به نوعی «گشایش» در روابط پرتنش تهران و واشینگتن خوانده، خبر داده است.
مقام‌های جمهوری اسلامی چه گفتند؟
اولین نکته در اظهارات مقامات جمهوری اسلامی درباره این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، به رسمیت شناختن دموکراسی در این کشور و انتخاب مردم است.
در حالی که خامنه‌ای چهار سال پیش به موضوع «تقلب» در انتخابات آمریکا اشاره کرده بود، مقامات جمهوری اسلامی در این دوره، بر خلاف دوره پیشین، تئوری‌های توطئه را مطرح نکردند.
به عنوان نمونه، اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی روز ۱۷ آبان گفت: «انتخاب رئیس‌جمهور آمریکا بر عهده مردم آن کشور است و اکنون مردم آمریکا انتخاب خود را کرده‌اند.»
حتی حسین سلامی فرمانده کل سپاه پاسداران، سازمانی که از سوی آمریکا یک سازمان تروریستی طبقه‌بندی شده است، نیز به انتخاب مردم آمریکا اذعان کرد.
با این حال، برخی مقام‌های جمهوری اسلامی تلاش می‌کنند در اظهارنظر خود درباره نتیجه انتخابات آمریکا بیشتر بر شکست کامالا هریس نامزد دموکرات این انتخابات متمرکز شوند تا پیروزی ترامپ.
سلامی شکست هریس را به این ادعا که «دموکرات‌ها جنگ فلسطین را با همه توان مورد حمایت قرار می‌دادند» مرتبط دانست و گفت: «اما در عمل، مردم آمریکا [به این حزب] رأی ندادند».
این دسته از مقامات جمهوری اسلامی ادعا می‌کنند که حکومت کنونی ایران حامی صلح در منطقه است و مردم آمریکا همسو با آنان، رئیس‌جمهور بعدی خود را انتخاب کرده‌اند.
همچنین اظهارات مقامات جمهوری اسلامی درباره ترامپ، بیشتر به ابراز امیدواری محدود شده است.
به عنوان نمونه، هم سلامی و هم محمدجواد ظریف وزیر خارجه پیشین که اکنون معاون راهبردی رئیس‌جمهور است، ابراز امیدواری کرده‌اند که ترامپ سیاست‌های جدیدی در منطقه و همچنین در قبال جمهوری اسلامی اتخاذ کند.
این اظهارات در حالی است که چند ماه پیش، ظریف در جریان کارزارهای انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، در یک مناظره تلویزیونی با لحنی آتشین نسبت به انتخاب ترامپ هشدار داده و گفته بود که اگر ترامپ پیروز شود فروش نفت ایران شدیداً کاهش خواهد یافت.
اظهارات محتاطانه مقامات ایران به چه معناست؟
رضا علیجانی، تحلیلگر سیاسی در پاریس، در پاسخ به این پرسش که اظهارات محتاطانه مقامات ایران به چه معناست، به رادیو فردا می‌گوید که جمهوری اسلامی اکنون در وضعیت تعلیق قرار دارد.
آقای علیجانی گفت: «جمهوری اسلامی در انتظار این است که ببیند موضع ترامپ چگونه خواهد بود.»
او با اشاره به کشته شدن قاسم سلیمانی فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه پاسداران در دوره قبلی ریاست‌جمهوری ترامپ، و سپس تلاش جمهوری اسلامی برای ترور ترامپ، افزود که «بدبینی‌های شدیدی» اکنون میان ترامپ و جمهوری اسلامی وجود دارد.
این تحلیلگر سیاسی با این حال گفت در جمهوری اسلامی «تئوری مصلحت نظام» وجود دارد و ترامپ نیز بر اقتصاد و تجارت اولویت می‌دهد و «این هر دو مؤلفه می‌تواند انعطافی را در روابط این دو به وجود بیاورد، هر چند که بیشتر موانع در این زمینه در ایران است، به ویژه نگاه آخرالزمانی جمهوری اسلامی.»
ژان پی‌یر پرن، نویسنده و تحلیلگر فرانسوی که از دهه ۱۹۹۰ کتاب‌هایی را درباره افغانستان، ایران و خاورمیانه نوشته، به رادیو فردا می‌گوید که جمهوری اسلامی اکنون در موقعیت ضعف قرار دارد.
به گفته آقای پرن، این ضعف را می‌توان در چگونگی واکنش ایران به حمله اسرائیل، عدم حمایت از حزب‌الله در جنگ با اسرائیل و تلاش‌های تهران برای کاستن از فشارها علیه خود مشاهده کرد.
او گفت: «ایران در یک موقعیت ضعف قرار دارد. ما دیدیم زمانی که ایران از واکنش شدید به حمله اسرائیل خودداری کرد و تصمیم گرفت میزان حملاتش به اسرائیل به گونه‌ای باشد که قربانی غیرنظامی برجای نگذارد یا کمترین قربانی غیرنظامی را داشته باشد. بنابراین حس می‌کنیم که ایران در موقعیتی ضعیف قرار دارد و در ماه‌های اخیر به‌طور بی‌وقفه عقب‌نشینی کرده است. ما این عقب‌نشینی را در لبنان و در برابر حملات مرگبار اسرائیل علیه حزب‌الله می‌بینیم که واقعا واکنشی از سوی ایران نداشته است. آن حتی تلاش می‌کند تا فشارهایی را که پیرامونش ایجاد شده کاهش دهد.»
پرن افزود: « این موضع ضعف همچنین ناشی از این است که با ترامپ دیگر کاهش فشار تحریم‌های اقتصادی وجود نخواهد داشت. می‌دانیم که ایران به کاهش این تحریم‌ها نیاز دارد و می‌دانیم که دولت بایدن چشم‌های خود را به تجارت غیرقانونی نفت ایران می‌بست. در آینده از این نظر شاهد موضع سختگیرانه‌تری خواهیم بود.»
این نویسنده فرانسوی معتقد است که پیام کنونی تهران به پیروزی ترامپ این است که با آمریکا وارد نوعی مذاکره شود و «احتمالا نه مذاکره علنی و بیشتر محرمانه، که این هم به منزله ضعف ایران در عرصه بین‌الملل در نظر گرفته می‌شود، با وجود نزدیکی‌اش به روسیه و چین.»
به نظر می‌رسد آن چه احتمالاً مقام‌های جمهوری اسلامی را نسبت به سیاست‌های آتی دونالد ترامپ تا حدودی امیدوار کرده، اظهارات او در روز انتخابات در پاسخ به پرسشی درباره ایران بود.
آقای ترامپ پس از انداختن رأی خود به صندوق به خبرنگاران گفت که دولت او «به‌دنبال آسیب رساندن به ایران» نخواهد بود.
ترامپ درباره سیاست‌هایش در قبال جمهوری اسلامی صرفا بر این موضوع تاکید کرد که جمهوری اسلامی «نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد».
او گفت: «من می‌خواهم، من دوست دارم آن‌ها کشور بسیار موفقی داشته باشند، اما آن‌ها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند.»
مذاکره‌ای میان تهران و واشینگتن شکل می‌گیرد؟
جمهوری اسلامی ایران در زمان دولت جو بایدن، مذاکراتی را به‌طور غیرمستقیم با واشینگتن در زمینه پرونده هسته‌ای خود آغاز کرد که بی‌نتیجه ماند.
این مذاکرات در زمینه‌های دیگر نیز وجود داشت و چند ماه پیش، روزنامه فایننشال تایمز از انجام یک دور مذاکرات محرمانه میان ایران و آمریکا در عمان برای جلوگیری از حملات حوثی‌ها به کشتی‌ها در دریای سرخ و برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی خبر داد.
اما آیا اظهارات کنونی مقامات جمهوری اسلامی و حتی ترامپ به این معنی است که در آینده دور جدیدتری از مذاکرات میان تهران و واشینگتن شکل می‌گیرد؟
رضا علیجانی می‌گوید چنین مذاکراتی با «اگر»های مخالف روبه‌روست؛ و «بزرگترین اگر» مربوط به تصمیم رهبر جمهوری اسلامی برای تعدیل سیاست‌های خود است.
به عقیده این تحلیلگر سیاسی، پایان دادن به جنگ غزه نیز از پیش‌شرط‌های موفقیت چنین مذاکره‌ای است، زیرا در این صورت «نیروهای معتدل» و حامی مذاکره در ایران تقویت می‌شوند.
ژان پی‌یر پرن نیز می‌گوید که اساساً ترامپ «اراده بدون قید و شرط برای ضربه زدن به ایران» ندارد.
او به رادیو فردا گفت: «من فکر می‌کنم که ترامپ یک ایدئولوژی ضد ایران ندارد. آن چه برای ترامپ مهم است شعار “نخست آمریکا” است. بنابراین اگر داشتن رابطه بهتر با ایران بتواند به آمریکا کمک کند، چرا که نه؟»
این تحلیلگر فرانسوی با تاکید بر این که نمی‌توان درباره آینده ارتباطات میان اسرائیل و آمریکا «پیش‌داوری داشته باشیم»، گفت: «اگر ترامپ بتواند خیلی دیپلماسی را به کار ببرد، همه چیز قابل تصور است.»
دونالد ترامپ در اوج بحران‌هایی که جمهوری اسلامی با آن ها درگیر است، به کاخ سفید بازمی‌گردد؛ تنش‌های خاورمیانه، بحران اقتصادی، و اخیرا بحران انرژی در ایران.
تا چند ماه دیگر که دولت جدید آمریکا مستقر خواهد شد، گمانه‌زنی‌ها درباره این که ترامپ چگونه و با استفاده از چه ابرازهایی سیاست جدید آمریکا در قبال جمهوری اسلامی را تنظیم خواهد کرد، ادامه خواهد یافت.
