شورای حقوق بشر سازمان ملل در آخرین روز از پنجاه و ششمین جلسۀ خود، مای ساتو، حقوقدان ژاپنی، را به عنوان گزارشگر ویژۀ سازمان ملل در امور ایران منصوب کرد.
این شورا روز جمعه ۲۲ تیرماه در پستی در شبکهٔ اجتماعی ایکس اعلام کرد که خانم ساتو جانشین جاوید رحمان در این سمت خواهد شد.
وظیفهٔ گزارشگر ویژه، بررسی وضعیت دقیق حقوق بشر در ایران است و در همین ارتباط تلاش خواهد کرد تا به ایران سفر کند و نتایج تحقیقات خود را به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد گزارش دهد.
جاوید رحمان، حقوقدان پاکستانی- بریتانیایی، از تیرماه سال ۱۳۹۷ این وظیفه را بر عهده گرفته بود.
جمهوری اسلامی ایران سال ۱۳۹۰ اعلام کرده بود که در صورتی که گزارشگر ویژه سازمان ملل «مرد باشد»، «مسلمان باشد» و همچنین «از کشورهای عربی نباشد»، با این گزارشگر همکاری خواهد داشت.
با این حال، حکومت ایران در دهه‌های اخیر به هیچ‌یک از گزارشگران ویژه ازجمله جاوید رحمان هم در طول شش سال مأموریتش هرگز اجازۀ سفر به ایران را نداد و بارها او را به «سیاسی‌کاری» و «عدم بی‌طرفی» متهم کرد.
جاوید رحمان در گزارش‌های اخیر خود به تعداد بالای بازداشت‌ها، اعدام‌ها و قتل‌های خودسرانه و غیرقانونی در جمهوری اسلامی اشاره کرده بود و از کشتار زندانیان سیاسی در دهۀ شصت توسط حکومت ایران هم با عنوان «جنایات شنیع علیه بشریت و نسل کشی» یاد کرده بود.
اما مای ساتو کیست؟
مای ساتو در توکیو متولد شده و دارای دکترای حقوق از بریتانیا است.
او از پنج سال پیش با تمرکز بر موضوعاتی چون «مجازات اعدام»، «تخلفات قضائی» و «قوانین بین‌المللی حقوق بشر» با دانشگاه ملی استرالیا، ANU، که در کانبرا مستقر است، همکاری دارد.
خانم ساتو اکنون عضو دانشکدۀ مقررات و حکومت جهانی این دانشگاه در کالج آسیا و اقیانوسیه و برگزارکنندۀ کلاس‌های کارشناسی ارشد جرم‌شناسی، عدالت و مقررات است.
مای ساتو که پیش از این در بریتانیا مستقر بود، با دانشکدۀ حقوق دانشگاه ریدینگ، مرکز جرم‌شناسی دانشگاه آکسفورد و مؤسسهٔ تحقیقات سیاست جنایی بریتانیا همکاری داشته است.
خانم ساتو تاکنون مجازات اعدام را در کشورهایی چون ژاپن، مالزی، هند و زیمباوه بررسی کرده و همچنین یکی از مؤسسان بنیاد غیرانتفاعی CrimeInfo در ژاپن است که در زمینه مجازات اعدام و مسائل عدالت کیفری اطلاع‌رسانی می‌کند.
رؤیا برومند، فعال حقوق بشر و از بنیانگذاران بنیاد حقوق‌بشری برومند، روز جمعه با اشاره به تخصص خانم ساتو در زمینۀ اعدام در شبکۀ اجتماعی ایکس نوشت که این مسئله «خبر خوبی برای کشوری است که میزان اجرای مجازات اعدام غیرمعمول و بالایی دارد».
خانم برومند در ادامه نوشت که تخصص این حقوقدان برای نظارت بر وضعیت حقوق بشر در ایران «بسیار مورد نیاز» است.
حکومت ایران به‌نسبت جمعیت کشور بیشترین آمار موارد اجرای حکم اعدام در جهان را ثبت می‌کند و نقض حقوق زنان از سوی جمهوری اسلامی به حدی رسیده که یکی از گسترده‌ترین اعتراضات سراسری را در سال گذشته در ایران به راه انداخت.
رابطه جمهوری اسلامی با گزارشگران ویژه سازمان ملل چگونه است؟
در دهه‌های گذشته جمهوری اسلامی به گزارشگران حقوق بشر سازمان ملل متحد اجازه ورود به ایران و تهیه گزارش نداده است.
آخرین باری که یک گزارشگر سازمان ملل برای حقوق بشر در ایران به این کشور سفر کرد مربوط به دهه ۱۳۷۰ و پیش از تبدیل کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل به شورای حقوق بشر است.
موریس کاپیتورن از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۰ گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران بود و در چارچوب این مأموریت به ایران رفت.
او در سال ۱۳۹۰ به رادیوفردا گفت: «من در این مقام ناگزیر بودم برای سفر به ایران منتظر دعوت حکومت ایران بمانم. پس از انتشار اولین گزارش من رهبران جمهوری اسلامی چنان از این گزارش خشمگین شدند که دیگر به من اجازه سفر ندادند.»
پیش از آقای کاپیتورن، رینالدو گالیندوپل توانسته بود در این مقام به ایران برود.
او در فاصله سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۳ گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران بود و در اواخر دهه شصت و در دوران ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی توانست به ایران سفر کند، هرچند برخی فعالان حقوق بشر معتقدند که او نتوانست به اندازۀ کافی از این فرصت استفاده کند.
قبل از او نیز، آندرس آگوئیلار به عنوان اولین گزارشگر حقوق بشر ایران به این کشور سفر کرده بود اما او نیز به دلیل مانع‌تراشی‌های جمهوری اسلامی چندان در کارش موفق نبود.
پس از حدود یک دهه توقف که سازمان ملل گزارشگر ویژه‌ای برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران معرفی نکرد، شورای حقوق بشر سازمان ملل ۲۷ خرداد سال ۹۰ احمد شهید، وزیر خارجه پیشین مالدیو، را به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر در امور ایران برگزید و بعدتر ماموریت او تمدید شد.
مقامات جمهوری اسلامی ایران در طول فعالیت این گزارشگر ویژه ضمن مخالفت با سفر آقای شهید به ایران اتهامات متعددی را درباره او مطرح کردند.
