هیئت گازپروم، بزرگ‌ترین شرکت انرژی روسیه که زیر نظر دولت این کشور فعالیت می‌کند، مجدداً از ایران دیدار کرده اما دربارهٔ نتایج مذاکرات خود با مقامات جمهوری اسلامی سکوت کرده است.
جمهوری اسلامی پیش‌تر اعلام کرده بود که «تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۴۰ میلیارد دلار برای توسعهٔ صنعت نفت» و همچنین «ابرپروژهٔ انتقال گاز روسیه» را با گازپروم امضا کرده است.
دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران هم که سه‌شنبه سوم مهرماه میزبان رئیس شرکت گازپروم در تهران بود، صرفاً ابراز امیدواری کرده که طرح‌های توافق‌شده بین دو کشور هرچه زودتر عملیاتی شود.
گازپروم پیش‌تر بزرگ‌ترین و سودآورترین شرکت روسی بود، اما در پی تحریم‌های غرب، تعطیل شدن پروژهٔ نورد استریم ۲، تخریب خطوط لولهٔ انتقال گاز نورداستریم ۱ و تصمیم کرملین برای توقف فروش گاز به مصرف‌کنندگانی که از پرداخت بهای آن به روبل خودداری کرده‌اند، چالش‌های بی‌سابقهٔ این ابرشرکت تشدید شده است.
به‌عقیدهٔ برخی صاحب‌نظران، در این شرایط اجرای طرح‌هایی که ایران با گازپروم منعقد کرده، با علامت سؤال مواجه است.
«باز هم ایران!»
بیانیهٔ روابط عمومی شرکت گازپروم دربارهٔ سفر آلکسی میلر، رئیس این شرکت، و هیئت همراه به ایران به یک خط محدود شد: «رایزنی‌ِ کاری که طی آن همکاری در عرصهٔ گاز مورد بررسی قرار گرفته است».
رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی هم فقط به این جمله بسنده کردند که «رئیس شرکت گازپروم روسیه با دبیر شورای عالی امنیت ایران دیدار و دربارهٔ توافقات دو کشور در حوزه انرژی رایزنی کرد».
پایگاه تخصصی اخبار صنعت نفت و گاز روسیه در گزارش خود دربارهٔ سفر «مجدد» هیئت گازپروم به تهران، دلیل اصلی آن را «آشنایی با تیم جدید در پی انتصاب محسن پاک‌نژاد به‌عنوان وزیر نفت دولت ایران» اعلام کرد و افزود «مشخص نیست این دیدارها برای چیست».
هیئت گازپروم ۲۶ اردیبهشت و ۶ تیرماه هم به ایران سفر کرده بود. اعلام شده طی این دو دیدار، انتقال گاز روسیه به ایران و تبدیل ایران به «قطب انرژی منطقه» بررسی شد.
جواد اوجی، وزیر پیشین نفت ایران، توافق امضاشده در تیرماه گذشته «مبنی بر واردات روزانهٔ ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز از روسیه به ایران» را معرفی و چنین تشریح کرده بود: «با توجه به قیمت مناسب می‌تواند نیازهای صنایع ایران را تأمین و کشور را در پی صادرات مازاد گاز به پاکستان و هند به هاب گازی منطقه تبدیل کند.»
وزیر نفت وقت همچنین گفته بود که روسیه هزینهٔ احداث یک خط لولهٔ انتقال گاز را متقبل شده و «با احداث این خط لوله از شمال به جنوب از مسیر ایران سالانه ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار تبادلات مالی خواهد شد».
در منابع رسمی روسی تاکنون اشاره‌ای به این طرح نشده، اما اواسط شهریور ولادیمیر پوتین اعلام کرد ایران مدت‌ها است که از روسیه تقاضای تأمین گاز بیشتری کرده است.
آلکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه که پس از سال‌ها سرپرستی وزارت انرژی روسیه همچنان نقش اصلی در مدیریت این عرصه دارد و ضمناً رئیس روسی کمیسیون میان‌دولتی اقتصادی با ایران است، برای نخستین بار دو سال پیش گفت که روسیه و ایران «ممکن است» دربارهٔ سوآپ نفت و گاز توافق کنند.
او یک سال بعد مشارکت روسیه در توسعهٔ میادین نفت و گاز ایران «به منظور کمک به تبدیل این کشور به هاب منطقه‌ای» را «محتمل» دانست.
او به‌تازگی در پاسخ به سؤال خبرگزاری اقتصادی «ر‌ب‌ک» دربارهٔ همکاری روسیه و ایران در عرصهٔ نفت و گاز گفت: «این طرح وجود دارد، اما برای عملیاتی شدن ایده‌های موجود به زمان بیشتری نیاز است.»
«بین ۵ تا ۱۰ سال زمان و میلیاردها دلار هزینه»
تحلیلگران «بی‌سی‌اس دنیای سرمایه‌گذاری» که از مهم‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات مشاوره‌ای در روسیه است، معتقدند اگر انتقال گاز روسیه به ایران در سطحی که مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند عملیاتی شود، این طرح می‌تواند «تا ۸۰ درصد حجم صادراتی که گازپروم در اروپا از دست داده را جبران کند».
این مشاوران سرمایه‌گذاری در گزارشی ویژه پیش‌بینی کرده‌اند اجرای کامل این طرح دست‌کم ۵ تا ۱۰ سال به درازا خواهد کشید.
آن‌ها همچنین برآورد می‌کنند که بهای گاز صادراتی روسیه به ایران و همسایگانش پایین‌تر از بهای صادرات گاز به اروپا اما بالاتر از بهای گاز روسیه در بازار داخلی و همچنین گاز صادراتی روسیه به چین خواهد بود.
در این صورت، به باور تحلیلگران این شرکت، گازپروم می‌تواند تا ۵۰ درصد درآمد ازدست‌رفته را جبران کند.
در عین حال، براساس این گزارش، نیاز است خط لولهٔ انتقال گاز در دریای خزر به طول بیش از یک هزار و ۱۰۰ کیلومتر احداث شود که هزینهٔ کنونی آن حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین زده شده، اما «احتمالاً از این هم بیشتر خواهد بود».
«پیام تبلیغاتی»
«اتحادیهٔ ملی کارکنان عرصهٔ نفت و گاز و ماشین‌سازی» روسیه در تابستان گذشته و به‌دنبال توضیحات وزیر پیشین نفت ایران دربارهٔ جزئیات توافق با گازپروم حساب کرد که ایران انتظار دارد گاز روسیه را با حدود ۱۰۰ دلار بابت هر هزار مترمکعب بخرد که «عملاً قیمت بازار داخلی و پایین‌ترین قیمت در بین تمام مشتریان گازپروم در کشورهای خارجی است».
در این تحلیل تأکید شده که «فروش ارزان‌قیمت منابع ملی روسیه در تعارض با منافع ملی است» و تنها «امتیاز» روسیه در صورت اجرای این طرح می‌تواند «افزایش نفوذ ژئوپلیتیک و دست بالا داشتن در امنیت انرژی ایران و منطقه» باشد.
در ادامهٔ این تحلیل چنین آمده است: «این‌که آیا این طرح اجرا خواهد شد یا نه، می‌توان با یک جوک قدیمی در مورد احتمال ملاقات با دایناسور در خیابان توضیح داد: احتمال پنجاه – پنجاه است. اما احتمال ملاقات با دو دایناسور دو برابر بیشتر است».
براساس این گزارش، حجمی که در اظهارات جواد اوجی آمده – سالی ۱۱۰ میلیون مترمکعب گاز – همان حجمی است که روسیه با «نورد استریم» به اروپا منتقل می‌کرد و این «به معنای پیام کاملاً واضح به غرب است که ایران و روسیه در همکاری با یکدیگر تمام محدودیت‌ها و موانع و تحریم‌ها را پشت سر می‌گذارند».
میخائیل کروتیخین، صاحب‌نظر سرشناس در عرصهٔ انرژی، بر این باور است که یگانه هدف گازپروم از اعلام طرح‌های بزرگ در ایران «ترساندن اروپا» است.
او یادآوری می‌کند که امضای توافق انتقال گاز روسیه به ایران در تیرماه گذشته با تصویب چهاردهمین بستهٔ تحریمی علیه روسیه در اتحادیهٔ اروپا همزمان شد که برای نخستین بار به صادرات گاز روسیه ضربه زد.
این کارشناس چند روز پیش در مقاله‌ای برای نشریهٔ «مسکوتایمز» نوشت: «بخش قابل‌توجهی از وعده‌های بلندبالا به ایران، از ساخت خط لولهٔ انتقال گاز گرفته تا ایجاد یک کانون گاز روسیه در خاک ایران، کاملاً غیرواقعی و غیر قابل اجرا است».
او با اشاره به این‌که روسیه به عنوان صادرکنندهٔ نفت و گاز رقیب ایران است و ضمناً شرایط بازار بین‌المللی با این طرح در تقابل است، افزوده که «تنها هدف طرح‌های بلندپروازانهٔ روسیه و ایران در عرصهٔ نفت و گاز تبلیغات است».
وضعیت گازپروم
گازپروم که در آخرین سال قبل از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین از سود معادل ۱۳ میلیارد دلار گزارش داده بود، سال گذشته را با هفت میلیارد دلار زیان به پایان برد.
نشریهٔ بریتانیایی «فاینشنال‌تایمز» سرنوشت گازپروم را با عبارت «دستاوردهایی که به فاضلاب ریخته شده» توصیف و پیش‌بینی کرد که این شرکت نمی‌تواند زودتر از ۱۰ سال دیگر به سوددهی برسد.
تابستان گذشته در پی دستور دولت روسیه برای تعلیق پرداخت‌های سالانهٔ سهامداران و حکم دادگاه اروپا برای پرداخت ۱۳ میلیارد یورو از سوی گازپروم به شرکت آلمانی ایونیپر به‌عنوان جریمه، ارزش سهام گازپروم به پایین‌ترین میزان در بیش از ۱۰ سال گذشته رسید. فضاسازی مثبت در پی توافق این شرکت با ایران این وضعیت را تغییر داد، هرچند تأثیر آن کوتاه‌مدت و محدود بود.
برای «نجات» گازپروم، دولت روسیه مصمم است در سال آیندهٔ میلادی بار مالیاتی بر این شرکت را که در سال‌های گذشته منبع اصلی تأمین بودجهٔ ملی بوده، کم کند.
