روزنامه هم‌میهن روز یکشنبه ١١ شهریور در گزارشی با عنوان «فاجعه بی‌سوادی»، به بررسی «موجی از بی‌سوادی» در میان دانش‌آموزان کشور به‌ویژه در سه استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، و خوزستان پرداخت.
در ابتدای این گزارش نسبتا مفصل به گزارش رسمی درباره میانگین نمرات نهایی مربوط به استان‌های کشور اشاره کرده که حاکی از «وضعیت بسیار نامناسب» تمام استان‌ها است.
طبق این گزارش، «افت تحصیلی بسیار شدید» در سراسر کشور به گونه‌ای است که «در استان‌هایی مثل سیستان‌وبلوچستان، کرمان، هرمزگان، فارس، بوشهر، کهگیلویه‌وبویراحمد، چهارمحال‌وبختیاری، لرستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، گیلان، گلستان، خراسان شمالی و خوزستان، میانگین نمرات امتحان نهایی برای تمام رشته‌های نظری زیر ۱۰ است.»
- بی‌سوادی ۲۵ درصد از دانش‌آموزان پایه ششم در سیستان و بلوچستان
استان سیستان و بلوچستان در میان تمام استان‌های کشور بحرانی‌ترین شرایط را دارد و به گفته یکی از معلمان در این استان، از هر ۲۰ دانش‌آموز که از پایه ششم به هفتم می‌رواند، دست‌کم چهار یا پنج نفر به هیچ عنوان سواد خواندن و نوشتن ندارند.
گزارش هم‌میهن با استناد به گفته‌های معلمان بلوچستانی فقدان امکانات آموزشی کافی، فقر شدید دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها، و تبعیض و نابرابری آموزشی، از جمله اصلی‌ترین عوامل وضعیت تحصیلی اسف‌بار دانش‌آموزان در این استان دانسته است.
به گفته دانش دادالله زهی، معلم دوره متوسطه دبیرستان‌های دخترانه و پسرانه ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان، «دانش‌آموز دوره ابتدایی باید ۱۲-۱۰ کیلومتر را برود تا به یک مدرسه برسد. دانش‌آموز مقطع متوسطه هم تا ۳۰-۲۰ کیلومتری‌اش مدرسه ندارد.»
روزنامه هم‌میهن همچنین به نقل از مینا کامران، کنشگر اجتماعی، گزارش داده که کیفیت آموزشی بسیار پایین است و «در مناطق روستایی سیستان‌وبلوچستان خیلی از دانش‌آموزان دبیرستانی جدول ضرب را نمی‌دانند. خیلی از درس‌های اولیه و ابتدایی را آموزش ندیده‌اند یا حتی برخی جمع و تفریق را بلد نیستند.»
هم‌میهن در ادامه گزارش خود به نقل از مدیر یک مدرسه ابتدایی در خراسان جنوبی که از ترس «پیگیری‌های حراست» نخواسته نامش فاش شود، آورده است: «برخی از دانش‌آموزان به‌دلیل فقر اقتصادی اصلاً مدرسه نمی‌آیند. گاهی به‌زحمت آنها را می‌آوریم و سر کلاس می‌نشانیم… مسئله برای دختران سخت‌تر است. وقتی به متوسطه اول می‌رسند، دیگر باید ترک تحصیل کنند، چون برای درس‌خواندن باید به شهر دیگر بروند و خانواده هزینه سرویس مدرسه را ندارند. یا ازدواج می‌کنند یا در خانه می‌مانند.»
او درباره شکل‌گیری «موجی از بی‌سوادی» گفت: «دانش‌آموزان به ما می‌گویند چرا باید درس بخوانیم؟ می‌خواهند مثلاً مانند پدرشان راننده تریلی شوند. درنهایت یک مدرک دیپلم می‌خواهند تا بتوانند گواهینامه پایه یک بگیرند و راننده شوند.»
پیروز نامی، دبیر یکی از مدارس در استان خوزستان، به هم‌میهن گفته است که استان نفت‌خیز خوزستان با مشکلاتی شدید همچون کمبود وسایل و امکانات کمک‌آموزشی، عدم تمرکز معلمان بر آموزش به دلیل حقوق بسیار پایین، و وضعیت اقتصادی اسف‌بار، روبرو است.
طبق گزارش هم‌میهن، «کلاس کامپیوتری که آقای نامی دبیرش است، در ابتدای سال تحصیلی ۳۲ دانش‌آموز دارد که حدود ۱۸-۱۷ نفرشان تا آخر سال ریزش می‌کنند.»
این معلم در تشریح وضعیت اقتصادی بسیار اسف‌بار در خوزستان گفت: «یکی از مدارس از خانواده دانش‌آموزان خواسته بود که برای یک سال تحصیلی ۶۰۰ هزار تومان پرداخت کنند، به‌محض اعلام این مسئله، ۱۵ خانواده پرونده فرزندان‌شان را گرفتند.»
ایران از لحاظ ذخایر و منابع طبیعی و زیرزمینی، یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان است.
به باور کارشناسان، حکومت دین‌سالار جمهوری اسلامی طی چهار و نیم دهه سلطه بر ایران به جای سرمایه‌گذاری بر روی نیروی عظیم انسانی کشور و استفاده بهینه از دخایر و منابع ایران برای رشد و توسعه پایدار، ده‌ها میلیارد دلار ثروت ایران را در راه سیاست‌های ماجراجویانه و ایدوئولوژیک خود به هدر داده است و اکنون توان رسیدگی به بحران‌های عظیم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، و زیست محیطی جاری را ندارد.
