شورای امنیت سازمان ملل روز جمعه ۲۸ شهریور با ۹ رأی مخالف قطعنامهای که برای جلوگیری از اعمال مجدد تحریمها علیه ایران به دلیل برنامهٔ هستهایش ارائه شده بود، را رد کرد.
این قطعنامه که توسط کره جنوبی، رئیس فعلی شورای امنیت، ارائه شد، تنها چهار رأی مثبت از روسیه، چین، الجزایر و پاکستان گرفت و دو کشور نیز به آن رأی ممتنع دادند. این قطعنامه برای جلوگیری از اجرای تحریمها در پایان ماه سپتامبر، به حداقل ۹ رأی نیاز داشت.
با رد شدن این قطعنامه، زمینه برای فعال شدن «سازوکار ماشه» که تحریمهای سازمان ملل علیه ایران را بازمیگرداند، فراهم شد.
خبرگزاری رویترز نوشته است که بعد از تصمیم روز جمعه شورای امنیت، ایران و سه کشور اروپایی هشت روز مهلت دارند تا برای به تأخیر انداختن بازگشت تحریمها به توافق برسند.
در جلسه شورای امنیت و پی از رأیگیری، نماینده روسیه از اقدام فرانسه، بریتانیا و آلمان برای فعال کردن سازوکار ماشه انتقاد کرد. بعد از رأیگیری نیز نماینده بریتانیا به ایران هشدار داد که «حالا وقت اقدام است» و گفت که روشهای دیپلماتیک میتوانند در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل پیگیری شوند.
پیش از جلسه رأیگیری، دیپلماتها گفته بودند که بهرغم دیدگاههای متفاوت در میان ۱۵ عضو شورا، حمایت کافی برای تصویب این قطعنامه و جلوگیری از اعمال تحریمها علیه ایران وجود ندارد.
سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان به تهران هشدار دادهاند که زمان برای رسیدن به یک راهحل دیپلماتیک پیش از گردهمایی سالانهٔ رهبران جهان در سازمان ملل متحد در هفتهٔ آینده رو به اتمام است.
این سه کشور ماه گذشته فرآیند «سازوکار ماشه» را علیه برنامهٔ هستهای ایران کلید زدند که به طور خودکار همه تحریمهای سازمان ملل که تا پیش از دستیابی به توافق هستهای تهران و شش قدرت جهانی در تیرماه ۱۳۹۴ در حال اجرا بودند، را دوباره برقرار میکند.
این مجازاتها شامل تحریم تسلیحات متعارف، محدودیتها بر توسعهٔ موشکهای بالستیک، مسدود کردن داراییها، ممنوعیت سفر و ممنوعیت تولید فناوری مرتبط با هستهای بود.
این فرآیند به گونهای طراحی شده است که نیازی به رایگیری ندارد، مگر اینکه قدرتمندترین نهاد سازمان ملل، یعنی شورای امنیت، مانع اجرای آن شود.
طی چند هفتهٔ گذشته، دیپلماسی فشردهای بین ایران و کشورهای اروپایی در جریان بود اما هنوز هیچ توافقی بین طرفین صورت نگرفته است.
امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه، روز ۲۷ شهریور در مصاحبهای با کانال ۱۲ تلویزیون اسرائیل در پاسخ به این سوال که آیا بازگشت «سازوکار ماشه» قطعی است، گفت: «بله، فکر میکنم همینطور است زیرا آخرین اخباری که از ایرانیها دریافت کردهایم نشان میدهد که جدی نیستند».
وزیران خارجه سه کشور اروپایی و کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز چهارشنبه در تماس تلفنی با عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، هشدار دادند که تهران هنوز اقدامات لازم را برای جلوگیری از اعمال مجدد تحریمها که در حال حاضر از جنگ ۱۲ روزه و بحران مالی چند دههای رنج میبرد، انجام نداده است.
کایا کالاس در بیانیهای گفت: «روزنهها برای یافتن یک راهحل دیپلماتیک دربارهٔ مسئلهٔ هستهای ایران به سرعت در حال بسته شدن است».
او افزود: «ایران باید گامهای معتبری در جهت رسیدگی به خواستههای فرانسه، بریتانیا و آلمان بردارد و این به معنای داشتن همکاری کامل با آژانس بینالمللی انرژی اتمی و اجازه بازرسی از تمام تأسیسات هستهای بدون تأخیر است».
ساعاتی بعد، وزیر خارجه ایران در بیانیهای دوباره تأکید کرد که اعمال مجدد تحریمهای سازمان ملل «فاقد هرگونه توجیه قانونی یا منطقی» است.
او همچنین اشاره کرد که ایران و آژانس پیش از این با میانجیگری مصر به توافقی دست یافته بودند که به موجب آن به بازرسان اجازهٔ دسترسی به تمام مراکز هستهای ایران داده میشود.
با این حال، آقای عراقچی پیشتر گفته بود که هر درخواست بازرسی از سوی آژانس باید به تأیید شورای عالی امنیت ملی ایران برسد.
کاظم غریبآبادی، معاون وزیر خارجه ایران، نیز در آستانه رأیگیری در شورای امنیت با اشاره به حملات اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هستهای ایران گفت: «عملاً در حال حاضر فعالیتهای غنیسازی نداریم. وقتی فعالیتی وجود ندارد، اسنپبک به بهانه عدم اجرای تعهدات هستهای ایران اصولاً موضوعیت ندارد و بیمعناست.»
او همچنین به کشورهای اروپایی هشدار داد که جمهوری اسلامی ایران «برای مواجهه با هر سناریویی آمادگی دارد».
رافائل گروسی، مدیر کل آژانس، هفتهٔ گذشته در سخنرانی خود در شورای حکام گفت که این سند «درک روشنی از رویههای بازرسی و اجرای آنها ارائه میدهد».
او افزود: «این توافقنامه، تمام تأسیسات و مراکز [هستهای] ایران را شامل میشود و همچنین بر ضرورت ارائه گزارشهای لازم در مورد تأسیسات مورد حمله قرار گرفته، از جمله مواد هستهای موجود در آنها، تأکید دارد».
گروسی خاطرنشان کرد که این توافقنامه «راه را برای بازرسیها و دسترسیهای مربوطه باز میکند»، ولی مشخص نکرد که این اتفاق چه زمانی رخ خواهد داد.
جنگ ۱۲ روزهای که اسرائیل در ۲۳ خرداد علیه ایران آغاز کرد، منجر به بمباران تأسیسات هستهای فردو، نطنز و مرکز فرآوری اورانیوم اصفهان توسط اسرائیلیها و آمریکاییها شد و وضعیت ذخایر اورانیوم غنیشدهٔ ۶۰ درصدی تهران که تقریباً به سطح تسلیحاتی رسیده بود را در هالهای از ابهام فرو برد.
استفاده از «سازوکار و ماشه» احتمالاً تنشها بین ایران و غرب را افزایش خواهد داد.
با توجه به اینکه در گذشته، مقامات جمهوری اسلامی تهدید به خروج از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای (انپیتی) و پایان توافق با آژانس کردهاند، مشخص نیست که ایران چه واکنشی نشان خواهد داد.
